به گزارش قدس خراسان، به دنبال انتشار آخرین پژوهش‌ها در زمینه اقتصاد زیارت در سال ۱۴۰۲ با عنوان «سهم سوغات در سبد زائر رو به کاهش است» در قدس خراسان، این تحریریه به بررسی آسیب‌شناسانه این موضوع از نگاه کارشناسان مختلف و انتشار آن در سلسله‌گزارش‌هایی می‌پردازد.
عامل توسعه شبکه ملی دستبافت‌های داری و دستگاهی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، نخستین چالش تولید سوغات زیارت را نبود متولی واحد عنوان کرد و گفت: استانداری به عنوان بالاترین جایگاه دولتی و دستگاه‌های ذی‌ربط به عنوان مثال میراث فرهنگی به عنوان متولی هنر، جهاد کشاورزی به عنوان متولی محصولات کشاورزی و سایر نهادها باید برای تشکیل کمیته یا یک نهاد واحد اقدام کنند تا در حیطه سوغات زائر تصمیم‌گیری‌های واحدی صورت بگیرد.
عبدالله احراری ادامه داد: در حال حاضر هر یک از سازمان‌های متولی کار خود را به صورت جزیره‌ای انجام می‌دهد که معمولاً موازی‌کاری صورت می‌گیرد و سازمان‌ها از عملکرد یکدیگر بی‌اطلاع هستند.
وی افزود: در شبکه ملی دستبافته‌ها تلاش کردیم این کار را انجام بدهیم؛ اما در کنار ما آستان قدس رضوی، میراث فرهنگی و سایر نهادها برای تولید سوغات زائر اقدام می‌کنند و حسرت می‌خوریم چرا این اتفاق‌ها به صورت متمرکز نیست و اگر حمایتی است، چرا صرف ایجاد زیرساخت‌ها نمی‌شود تا در کنار تمرکز صورت گرفته، هم‌افزایی خوبی شکل بگیرد.
تولید سوغات زیارت، استاندارد و چارچوب ندارد
احراری به نبود استانداردهای تعریف شده در تولید سوغات زیارت اشاره کرد و گفت: استانداردهای خاصی برای تولید سوغات ویژه زیارت چه از نظر کیفی، بسته‌بندی و برندینگ تعریف نشده و در این زمینه نظارتی وجود ندارد. اگر استاندارد خاصی تعریف شود، هر فردی که وارد این حیطه می‌شود مجبور به رعایت این استانداردهاست و برای تولیدکننده مشخص است چه کیفیتی را باید رعایت کند.
عامل توسعه شبکه ملی دستبافت‌های داری و دستگاهی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی به تعدد متولیان سوغات زائر و آسیب‌های آن تأکید کرد و ادامه داد: در حال حاضر آستان قدس رضوی، اتاق بازرگانی، اتاق تعاون، جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی، جهاد دانشگاهی و حتی تولیدکنندگان به صورت متفرقه و سایر دستگاه‌ها در این زمینه فعال هستند و به صورت واحد مشخص نیست چه فعالیت‌هایی شکل گرفته و در کجای این مسیر هستیم.
وی در پاسخ به این پرسش که چه اقدام‌هایی درباره بحث فرهنگی و تبلور زیارت در ساختار خود انجام داده‌اند، عنوان کرد: کار ما حمایت از تولیدکنندگان دستبافته‌هاست. ما می‌توانیم المان‌های فرهنگی و مذهبی را در تولیدات خود بیاوریم. به سوغات می‌توان رویکرد فرهنگی داد و زمانی که چند سازمان با هم یک بسته سوغات را تعریف کنند، هر سازمان در حیطه تولیدات خود از مباحث فرهنگی چه المان‌های مذهبی و چه المان‌های فرهنگی شهر مشهد می‌تواند استفاده کند.
احراری ادامه داد: کسی که می‌خواهد وارد عرصه سوغات شود، چه تولیدکننده و چه دستگاه اجرایی، اگر شاخصه‌های تعریف شده را داشته باشد، بر اساس همان شاخصه‌ها اقدام به خلاقیت و ابتکار می‌کند. به طور مثال پارچه فرت یکی از دستبافته‌هایی است که ما توانستیم دوباره آن را احیا کنیم و در حال تولید است. حال باید به این فکر کنیم چطور می‌توان به این سمت رفت که نشانه‌هایی از حرم مطهر رضوی و مشهد توسط بافنده در آن اجرایی و کاربردی شود. زمانی این اتفاق‌ها می‌افتد که یک سازمان یا یک کمیته این ساختار را بچیند و حمایت کند و امتیازاتی تعریف شود تا هنرمندان ما تشویق شوند این کار را انجام بدهند و محصول تولیدی از یک مرجع وارد بازار شود.
وعده‌های بی‌سرانجام
عامل توسعه شبکه ملی دستبافت‌های داری و دستگاهی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی تصریح کرد: شعار در زمینه سوغات زائر زیاد است؛ اما عملی وجود ندارد. اگر این موضوع پیگیری شود و به نتیجه برسد، در ایجاد یک زنجیره ارزش در حیطه سوغات زیارت و درآمد حاصل از آن مؤثرترخواهد بود.
وی کارآمد بودن ایجاد چارچوب در تولید و هم‌افزایی ساختارهای سازمانی را گام مهم در تولید سوغات زائر دانست و گفت: حوزه ما در جهاد دانشگاهی، صنایع دستی خراسان رضوی و به ویژه مشهد بوده و تعریف بسته سوغات مشهد و حمایت از آن مهم‌ترین حرکت و خدمت به تولیدکنندگان است و بیشتر از اعطای وام و سایر حمایت‌ها کمک می‌کند. مشهد و تولیدکنندگان مشهدی می‌توانند از بازار سوغات سهم بیشتری داشته باشند که اکنون این سهم، اندک است و می‌تواند به مراتب بیشتر باشد.
احراری ضعف در کار گروهی و تیمی را از دلایل سهم کم مشهدی‌ها در بازار سوغات زیارت دانست و عنوان کرد: از میان کلانشهرها، در مشهد کمترین وحدت و انسجام گروهی وجود دارد. در شهرهای دیگر تولیدکنندگان انسجام بیشتری دارند و در سطح خراسان رضوی انشقاق و کار فردی بسیار زیاد است و این سبب می‌شود وحدت و انسجام شکل نگیرد و ارزش افزوده در این زمینه به استان‌های دیگر برود و سهم عمده این بخش به جیب چینی‌ها سرازیر شود. همان طور که یکدستی و هماهنگی اجرایی در زمینه سوغات زیارت در سطح سازمان‌ها وجود ندارد، این بحث در میان تولیدکنندگان هم هست و این رویه حتی در نمایشگاه‌های صنایع دستی هم نمود پیدا می‌کند. اگر این اتحاد ایجاد شود، در تأمین مواد اولیه، قیمت تمام شده و عرضه کالای سوغات می‌توان موفق‌تر عمل کرد.
بازار فروش مشهد یک فرصت است
مسئول صنایع دستی شهرستان مشهد در پاسخ به این دیدگاه که مردم مشهد سهم کمی در بازار سوغات زائر دارند و مشهد تبدیل به جایگاه فروش کالاهای مختلف برای شهرها و کشورهای دیگر شده است، گفت: حضور زائران و شرایط تجاری در مشهد یک فرصت است و باید از آن استفاده شود. هر کالایی که در مشهد تولید شود، به عنوان سوغات قابلیت فروش دارد به دلیل اینکه مخاطب خودش را پیدا می‌کند. باید یادآور شویم در هیچ جای ایران این ظرفیت وجود ندارد.
سمیه روانخواه ادامه داد: این خاصیت شهرهای زیارتی است که شما می‌توانید هر آنچه که تولید می‌شود، بفروشید و در واقع این فرصتی طلایی برای شهر زیارتی است و مهم این است که چقدر می‌توانیم از این بازار استفاده کنیم.
وی افزود: در حال حاضر بازار، بازار خوبی است و دست‌کم از هشت سال گذشته که بخش عمده‌ای از کالاها از چین، پاکستان، هند و ترکیه وارد می‌شد، بهتر شده است؛ ولی در حال حاضر به خاطر قیمت دلار برای واردکننده صرفه اقتصادی ندارد و تولیدکنندگان هم نسبت به گذشته قوی‌تر شده‌اند. در گذشته میزان کالاهای قاچاق به ویژه در زیورآلات و نقره فراوان بود؛ اما اکنون بخش قابل توجهی از این محصولات در شهر مشهد تولید می‌شود.
روانخواه تصریح کرد: در حال حاضر افزون بر اینکه تولیدکننده هستیم، به صورت غیر رسمی هم به عراق و سایر کشورهای عربی صادرات انجام می‌دهیم و گردش‌های مالی غیر رسمی در جریان است. کسی که خوب تولید می‌کند، خوب می‌فروشد و باید گفت بخش اصلی این بازار را زائران غیر ایرانی می‌چرخانند چون به دلیل اختلاف قیمت دلار، قدرت خرید زیادی دارند که باید مسیر حضور این زائران برای ایجاد گردش مالی فراهم شود.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در بهار امسال میزان ماندگاری هر زائر در مشهد ۴/۷ روز بوده که در این مدت هر شخص ۳۷۶ هزار تومان صرف خرید سوغات کرده است. به طور متوسط اگر این عدد را ۳۰۰ هزار تومان و حداقل زائران سالیانه را حدود ۳۰میلیون نفر درنظر بگیریم، عدد این بازار حدود ۹ هزار میلیارد تومان است و باید از مسئولان پرسید آیا بازاری به این وسعت که اقتصاد زیارت را رقم می‌زند، ارزش سازمان‌یافتگی ندارد؟
خبرنگار: طاهره فجرداودلی
نظر شما